Centrum Olsztyna. Od 1954 roku w tym miejscu stoi charakterystyczny monument. Sporo informacji na jego temat znajdziemy w Archiwum Państwowym w Olsztynie. Początkowo był to Pomnik Wdzięczności Armii Czerwonej, po 1989 zmienił nazwę na Wyzwolenia Ziemi Warmińsko-Mazurskiej.
Obiektów tego typu jest w regionie więcej. W całej Polsce – pół tysiąca. Wszystkie celowo instalowane były na obszarach centralnych, miały być dominantą przestrzeni. Autorem olsztyńskiego upamiętnienia jest jeden z najważniejszych polskich rzeźbiarzy XX wieku: Xawery Dunikowski, eksperymentator, wieloletni pedagog. Były więzień Oświęcimia. Materiał, z którego został zbudowany pomnik, pochodzi z pomnika bitwy pod Tannenbergiem, później przekształconego w mauzoleum Paula von Hindenburga, znajdującego się niegdyś w Sudwie niedaleko Olsztynka.
„Od momentu, kiedy został oficjalnie otwarty, stał się miejscem wszystkich ważniejszych uroczystości, które się odbywały w tym mieście. Co roku odbywały się uroczystości związane z kolejnymi rocznicami wyzwolenia Olsztyna, ale i takie związane ze Związkiem Polaków w Niemczech” - przypomina dr Mariusz Korejwo z Archiwum Państwowego w Olsztynie. To tu odbywały się capstrzyki, było to także miejsce spotkań delegacji krajowych i zagranicznych. Pomnik i plac odegrały również rolę podczas manifestacji młodzieży w 1956 roku.
Teraz plac pełni funkcję parkingu. Od maja 1993 roku pomnik jest wpisany do rejestru zabytków ruchomych województwa warmińsko-mazurskiego. Od 2010 roku ochronie konserwatorskiej podlega także jego otoczenie. Do Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego trafiła petycja o wykreślenie pomnika z rejestru zabytków.
